Istotnym dowodem w sprawach rozwodowych, w których przedmiotem orzekania jest opieka nad małoletnimi dziećmi, jest opinia wydana przez Opiniodawczy Zespół Sądowych Specjalistów, w skrócie OZSS. Tego dowodu rodzice często obawiają się najbardziej, wyczuwając – i słusznie – że będzie miał on decydujące znaczenie dla rozstrzygnięcia sądu w zakresie powierzenia opieki nad dziećmi danemu rodzicowi. Co do zasady opinia potrzebna jest wtedy, gdy między rodzicami istnieje spór co do tego kto i w jakim zakresie ma objąć opiekę nad dziećmi po rozwodzie. Jeżeli bowiem rodzice są zgodni co do kontaktów z dziećmi – sąd w ogóle tej sprawy nie rozstrzyga w procesie, a opinia OZSS jest zbędna.

Aby choć trochę przygotować stronę procesu rozwodowego na to jak może wyglądać badanie w OZSS prawnik od rozwodów powinien przybliżyć swojemu klientowi kilka podstawowych informacji w tym zakresie.

Na początku wyjaśnić należy, że OZSS to Opiniodawczy Zespół Specjalistów Sądowych, którego zadaniem jest sporządzenie, na zlecenie sądu, opinii w sprawach rodzinnych, opiekuńczych oraz w sprawach nieletnich. OZSS wydają opinię po uprzednim przeprowadzeniu badań i testów. W skład zespołu – w zależności od potrzeb danej sprawy – mogą wchodzić specjaliści w zakresie psychologii, pedagogiki, pediatrii, medycyny rodzinnej, chorób wewnętrznych, psychiatrii oraz psychiatrii dzieci i młodzieży.

Zespół sporządza opinie w obszarze właściwości sądu okręgowego, w którym działa, a w szczególnie uzasadnionych przypadkach może sporządzić opinię dla sądów i prokuratorów spoza jego właściwości. Przykładowo w ramach właściwości Sądu Okręgowego w Warszawie działają dwa zespoły OZSS – przy ul. Zwierzynieckiej 8a w Warszawie oraz przy ul. Skierniewickiej 21 lok 2 w Warszawie.

W trakcie procesu diagnostycznego biegły powinien zachować obiektywizm, uwzględnić kontekst kulturowy i środowiskowy, w jakim dorastają dzieci. W sprawach rodzinnych i opiekuńczych wartością nadrzędną jest rozpatrywanie problemów wskazanych przez sąd z perspektywy zaspokojenia potrzeb indywidualnych i rozwojowych dziecka. Oznacza to, że w wypadku konfliktu pomiędzy potrzebami i oczekiwaniami rodziców lub innych osób zaangażowanych w wychowanie i pielęgnację dziecka, a dobrem dziecka biegły kieruje się dobrem dziecka.

Spotkanie specjalistów OZSS z osobami objętymi badaniem odbywa się wyznaczonym terminie, o którym badani zostają poinformowani listownie lub telefonicznie. Szczególnie ważną kwestią jest przekazywanie przez osoby badane swoich numerów telefonów do akt sprawy, co pozwala na sprawną organizację badań, oraz ewentualnie możliwe powiadomienie o zwalniającym się wcześniej niż standardowo planowanym terminie badania.

Przeważnie badanie trwa około 6 godzin. W razie potrzeby ustalane są dodatkowe terminy spotkań. Dodatkowe spotkania zwykle trwają krócej, ale uwzględniając niezwykle wrażliwą materię, jaka jest przedmiotem badania, brak jest możliwości precyzyjnego określenia czasu trwania badania dla wszystkich spraw czy też poszczególnych ich kategorii.

Czas procesu diagnostycznego uzależniony jest od złożoności sprawy, dynamiki przeprowadzanych wywiadów oraz potrzeb i możliwości dzieci. Badający psycholodzy dokładają starań, aby małoletnie dzieci pozostawały na spotkaniu, tylko tyle czasu, ile jest konieczne dla uzyskania wystarczającego materiału badawczego do odpowiedzi na tezę sądu.

Miejsce badania powinno spełniać podstawowe warunki gabinetu psychologicznego sprzyjające skupieniu, a zarazem zapewniające poczucie bezpieczeństwa i podstawy komfortu psychicznego, a także izolację od osób niezaangażowanych w diagnozę. Na początku spotkania osoby badane otrzymują podstawowe informacje na temat przebiegu spotkania, zasad obowiązujących podczas badania. Po uzyskaniu zgody na badanie, zazwyczaj przeprowadzana jest wstępna rozmowa wspólna z rodzicami/ opiekunami/ dorosłymi uczestniczącymi w badaniu. Również w początkowej fazie badania ma miejsce rozmowa z małoletnimi i przedstawienie im w sposób dostosowany do wieku i możliwości rozwojowych, zasad i celu spotkania. Nie jest to regułą, ale często badanie małoletniego dziecka/dzieci odbywa się w pierwszej kolejności, po uzyskaniu niezbędnych informacji od opiekunów. Ma to na celu dbałość o potrzeby dziecka oraz jego samopoczucie.

Badanie dziecka jest przeprowadzane bez obecności rodzica/ opiekuna. W każdym momencie badania dziecko może zwrócić się do rodzica / opiekuna, jak również rodzic/ opiekun wie, gdzie przebywa jego dziecko podczas badania (ważne jest odpowiednie przygotowanie dziecka do spotkania, badania).

Poza częścią badania małoletnich, badający przeprowadzają wywiady z każdą dorosłą osobą objętą badaniem. W sali zabaw rodzice/ opiekunowie mają możliwość wspólnego spędzania czasu z dzieckiem/ dziećmi, co pozwala badającym na dokonanie obserwacji zachodzących między nimi interakcji i relacji.

Poza wywiadem, osoby badane wykonują również inne zadania oraz testy diagnostycznie. Wszystkie stosowane podczas spotkania metody, zarówno wywiady, obserwacje interakcji między osobami badanymi, wykonywane zadania, wchodzą, obok analizy akt sprawy, w skład zastosowanych metod badawczych, poddawanych wnikliwej analizie, interpretacji oraz integracji, celem sporządzenia opinii.

Z naszego doświadczenia wynika, iż ważne jest, aby podczas badania zachować spokój i nie stresować się, tak, aby badanie wyszło naturalnie. Biegli uczestniczący w badaniu zazwyczaj potrafią ocenić czy zachowania badanych są naturalne, czy jedynie przybrane na potrzeby badania. Bardzo ważnym etapem badania, które daje dużo informacji o relacjach dziecka z mamą lub tatą jest obserwacja wspólnej zabawy dziecka z rodzicem.

Niejednokrotnie wnioski i twierdzenia opinii OZSS wydane w jednej sprawie, np. o rozwód, są później wykorzystywane przez strony w innych postępowaniach rodzinnych. Dlatego też, tak ważne jest, aby dobrze przygotować się do badania.

Na koniec warto dodać, że opinia OZSS – tak jak każdy inny dowód w procesie – może być kwestionowana i podważana, a także nie jest wiążąca dla sądu, który ocenia jej wiarygodność i przydatność tak jak każdy inny dowód w procesie. Nie mniej jednak sformułowanie zasadnych zarzutów do opinii przeważnie nie jest łatwe i wymaga wiedzy oraz doświadczenia w prowadzeniu tego typu spraw.