1 września 2018 r. wchodzą w życie zmiany w Kodeksie pracy dotyczące wieku osób młodocianych. Po nowelizacji przepisów osobą młodocianą będzie osoba w wieku od 15 do 18 lat – a nie tak jak to było do tej pory w wieku od lat 16. Obniżenie wieku wynika z obniżenia wieku rozpoczynania nauki w szkole podstawowej.

Młodociany, który ukończył 16 lat (a od 1 września 2018 r. – 15 lat) może podpisać umowę o pracę bez zgody czy nawet wiedzy rodziców. Z perspektywy czynności prawnych związanych ze stosunkiem pracy młodociany zyskuje niezależność jak osoba pełnoletnia – może samodzielnie podpisać aneks do umowy, rozwiązać ją, złożyć wniosek o urlop.

Pracodawca nie ma ustawowego obowiązku informowania rodziców czy opiekunów młodocianego o zawarciu umowy z ich podopiecznym. Oznacza to, że 15-latek nie będzie musiał przyjść na rozmowę kwalifikacyjną z przedstawicielem ustawowym, np. matką lub ojcem.

Przy okazji warto przypomnieć, że Kodeks pracy wprowadza szczególną regulację w zakresie zatrudniania młodocianych. Przede wszystkim – wolno zatrudniać tylko tych młodocianych, którzy ukończyli co najmniej ośmioletnią szkołę podstawową (wcześniej gimnazjum) oraz przedstawią świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża ich zdrowiu.

Ponadto – odmiennie niż pracownicy pełnoletni, młodociani mogą być zatrudniani tylko przy określonych ustawowo rodzajach prac związanych z ich przygotowaniem zawodowym albo przy tzw. pracach lekkich, które nie stwarzają zagrożenia dla zdrowia fizycznego i psychicznego młodocianego, a zarazem nie utrudniają mu realizacji obowiązku szkolnego. Osoba młodociana, która nie posiada kwalifikacji zawodowych, może zostać zatrudniona jedynie w celu przygotowania zawodowego.

Przepisy nie wprowadzają wykazu prac lekkich, które każdy pracodawca powinien sklasyfikować na własną rękę – przy uwzględnieniu zagrożeń i czynników szkodliwych dla zdrowia występujących na powierzanych młodocianym stanowiskach. Wykaz opracowany przez pracodawcę wymaga akceptacji lekarza medycyny pracy i zatwierdzenia przez właściwego inspektora pracy. Jednocześnie nie można młodocianym powierzyć prac, które zaliczone są przez ustawodawcę do prac wzbronionych młodocianym.

Wykaz prac wzbronionych młodocianym zawarty jest w Załączniku do Obwieszczenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 29 sierpnia 2016 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz.U. 2016 poz. 1509).

Na liście znajdują się m.in. prace związane z nadmiernym wysiłkiem fizycznym, wymagające stale wymuszonej i niewygodnej pozycji ciała, zagrażające prawidłowemu rozwojowi psychicznemu (np. związane z produkcją, sprzedażą i konsumpcją wyrobów alkoholowych lub tytoniowych), prace w narażeniu na szkodliwe działanie czynników chemicznych, czy biologicznych, czy prace, podczas których młodociani są narażeni na zwiększone niebezpieczeństwo urazów.

Należy mieć zatem świadomość, że pracodawca chcący zatrudnić młodocianego np. do wakacyjnej pracy sezonowej, nie zawsze będzie miał taką możliwość. O ile dozwolone będzie zatrudnienie młodocianego w lodziarni, budce z goframi czy na stoisku z pamiątkami, o tyle praca w charakterze kelnera w restauracji z łatwym dostępem do alkoholu, jest już wykluczona.

Podobnie jak wszelkie prace związane z obsługą ciągników i maszyn samojezdnych, w tym maszyn rolniczych i koszeniem kosą, w warsztatach samochodowych przy naprawie, gdzie młodociany wykonywałby pracę leżąc, a także brukarskie i posadzkarskie – gdzie pracuje się  na kolanach.

Dodatkowo wskazać należy, że pracodawca, który zamierza zatrudniać młodocianych przy pracach lekkich, jest zobowiązany opracować dwie listy:

1) prac wzbronionych młodocianym i stanowisk, na których są one wykonywane (wykaz ten jest opracowywany na podstawie ustawowego wykazu wspólnie z lekarzem medycyny pracy) oraz

2) prac lekkich.

Oba te wykazy powinny zostać włączone do regulaminu pracy, jeśli pracodawca ma obowiązek taki przyjąć w zakładzie pracy. Wobec braku regulaminu – wykazy te muszą być przyjęte i obwieszczone w zakładzie w sposób przyjęty u pracodawcy dla obowiązujących zarządzeń organizacyjnych.

Wykazy należy przedstawiać młodocianym przed rozpoczęciem przez nich pracy w zakładzie.

Pracodawca ustala wymiar i rozkład czasu pracy pracownika młodocianego zgodnie z normami zawartymi Kodeksie pracy. W tym celu musi uwzględnić liczbę godzin nauki młodocianego w tygodniu. Tygodniowy wymiar czasu pracy młodocianego nie może przekroczyć 12 godzin, a dzienny w dniu zajęć szkolnych – 2 godzin. W przypadku wykonywania pracy przez młodocianego w okresie ferii, czas pracy nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo.

Dobowy wymiar czasu pracownika młodocianego poniżej 16. roku życia nie może przekraczać 6 godzin, a pracownika powyżej 16. roku życia – 8 godzin.

Co ważne, do czasu pracy młodocianego wlicza się czas nauki w szkole.

Pracownik młodociany nie może też wykonywać pracy w godzinach nadliczbowych, ani w porze nocnej, a przerwa dobowa nie może być krótsza niż 14 godzin nieprzerwanego odpoczynku. Przerwa tygodniowa musi wynosić co najmniej 48 godzin nieprzerwanego odpoczynku.

Należy także pamiętać o tym, że w przypadku wykonywania pracy przez młodocianego powyżej 4,5 godziny przysługuje mu 30-minutowa przerwa wliczana do czasu pracy.

Osobie młodocianej przysługuje też urlop na specjalnych zasadach. Mianowicie po upływie 6 miesięcy od rozpoczęcia pierwszej pracy pracownikowi młodocianemu przysługuje urlop wypoczynkowy w wymiarze 12 dni. Po upływie roku młodocianemu przysługuje urlop w wymiarze 26 dni, jednak w roku kalendarzowym, w którym ukończy 18. rok życia – urlop ten spadnie do 20 dni.

Pomimo tego, że zatrudnianie młodocianych nakłada na pracodawcę szereg ograniczeń i obowiązków prawnych, jest to wciąż możliwość, z której bardzo chętnie korzystają pracodawcy, najczęściej przy pracach sezonowych w okresie letnim. Warto zatem odnotować, że w przyszłym sezonie do pracy mogą ruszyć także 15-latkowie.