Pacjenci, którzy ucierpieli na skutek błędów w leczeniu mają prawo domagać się stosownego odszkodowania i wnosić o zadośćuczynienie za błąd lekarski. Prawo przyznaje kilka równoległych dróg dochodzenia roszczeń. Aby wybrać właściwe postępowanie warto zasięgnąć porady kancelarii prawnej, która specjalizuje się w sprawach o odszkodowania za błędy medyczne. Warszawa, Kraków, Gdańsk i inne duże miasta w Polsce posiadają w swoim zapleczu wykwalifikowanych oraz doświadczonych prawników z tej dziedziny. Każdy poszkodowany pacjent ma do wyboru co najmniej kilka dróg:

1) Postępowanie przed Rzecznikiem Praw Pacjenta.
Rzecznik Praw Pacjenta jest organem powołanym ustawą z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, którego zdaniem jest ochrona praw pacjenta określonych w ustawie. Rzecznik wszczyna postępowanie na podstawie informacji uprawdopodabniających naruszenie praw pacjenta. Tryb postępowania określa ww. ustawa, uzupełniająco stosuje się przepisy kodeksu postępowania administracyjnego. W toku postępowania każda ze stron ma prawo przedstawić swoje stanowisko. W przypadku stwierdzenia naruszenia praw pacjenta po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego Rzecznik może skierować wystąpienie do podmiotu udzielającego świadczeń zdrowotnych, organu, organizacji lub instytucji, w których działalności stwierdził naruszenie praw pacjenta. W wystąpieniu Rzecznik formułuje opinie lub wnioski co do sposobu załatwiania sprawy, a także może żądać wszczęcia postępowania dyscyplinarnego lub zastosowania sankcji służbowych. Podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych, organ, organizacja lub instytucja, do których zostało skierowane wystąpienie są obowiązane niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 30 dni, poinformować Rzecznika o podjętych działaniach lub zajętym stanowisku. W przypadku gdy Rzecznik nie podziela tego stanowiska, może zwrócić się do właściwego organu nadrzędnego z wnioskiem o zastosowanie środków przewidzianych w przepisach prawa. Należy zwrócić uwagę, że samo „wygranie” postępowanie przed Rzecznikiem Praw Pacjenta nie wiąże się dla poszkodowanego z żadną rekompensatą w postaci odszkodowania lub zadośćuczynienia. Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta wyraźnie stanowi, że w razie zawinionego naruszenia praw pacjenta sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Z roszczeniem o zapłatę zadośćuczynienia należy się zatem zwrócić do sądu. Jednakże pozytywny dla pacjenta wynik postępowania może być argumentem w dalszej walce o zaspokojenie roszczeń pacjenta przez szpital.

2) Postępowanie przed sądem lekarskim.
Lekarze odpowiadają nie tylko przed organami Państwa, ale także przed swoim samorządem zawodowym. Odpowiedzialność zawodowa to odpowiedzialność za naruszenie zasad wykonywania zawodu oraz za naruszenie obowiązujących w danym zawodzie zasad etyki. Zasady etyki i deontologii są opisane w Kodeksie Etyki Lekarskiej. Kodeks ten reguluje szereg zasad, jakimi winien kierować się lekarz w swoim postępowaniu.
Decyzję o wszczęciu postępowania podejmuje Rzecznik dyscyplinarny, który wszczyna postępowanie wyjaśniające po „uzyskaniu wiarygodnej informacji o przewinieniu z zakresu lekarskiej odpowiedzialności zawodowej”. Najczęściej jest to skarga pacjenta, ale rzecznik jest również zobowiązany wszcząć postępowanie na podstawie każdej innej informacji, którą uzna za wiarygodną. Wszczęte postępowanie wyjaśniające zostaje albo umorzone, albo zakończone skierowaniem do sądu lekarskiego wniosku o ukaranie.
Sąd lekarski może orzec wobec lekarza następujące kary:
1. upomnienie;
2. nagana;
3. kara pieniężna;
4. zakaz pełnienia funkcji kierowniczych w jednostkach organizacyjnych ochrony zdrowia na okres od roku do pięciu lat;
5. ograniczenie zakresu czynności w wykonywaniu zawodu lekarza na okres od sześciu miesięcy do dwóch lat;
6. zawieszenie prawa wykonywania zawodu na okres od roku do pięciu lat;
7. pozbawienie prawa wykonywania zawodu.
Już tylko zapoznanie się z powyższym katalogiem kar pokazuje, że postępowanie przed sądem lekarskim nie daje pacjentowi możliwości zaspokojenia swoich roszczeń o wypłatę odszkodowania lub zadośćuczynienia za błąd lekarski, a jego celem jest jedynie ukaranie sprawcy. Z tego powodu wydaje się, że prowadzenie tego typu postępowania ma szczególną zasadność, gdy przewinienie jest duże i powoduje obawy o kompetencje danego lekarza oraz ewentualne ryzyko jego dalszej działalności.
Należy również pamiętać o tym, że pacjent ma prawo być reprezentowany w postępowaniu przed sądem lekarskim przez pełnomocnika.

3) Wojewódzka komisja do spraw orzekania o zdarzeniach medycznych.
Omawiane postępowanie zostało wprowadzone do ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta w 2012 roku. Komisje zostały utworzone dla każdego województwa. W skład wojewódzkiej komisji wchodzi 16 członków, z których połowa posiada wykształcenie medyczne, a połowa prawne. W komisji zasiada:
• 8 członków posiadających co najmniej wyższe wykształcenie i tytuł magistra lub równorzędny w dziedzinie nauk medycznych, którzy wykonują zawód medyczny przez okres co najmniej 5 lat albo posiadają stopień naukowy doktora w dziedzinie nauk medycznych,
• 8 członków posiadających co najmniej wyższe wykształcenie i tytuł magistra w dziedzinie nauk prawnych, którzy przez okres co najmniej 5 lat byli zatrudnieni na stanowiskach związanych ze stosowaniem lub tworzeniem prawa albo posiadają stopień naukowy doktora w dziedzinie nauk prawnych – którzy posiadają wiedzę w zakresie praw pacjenta oraz korzystają z pełni praw publicznych.
W sprawach orzekają składy czteroosobowe.
W ustawie zdefiniowano „zdarzenie medyczne” jako zakażenie pacjenta biologicznym czynnikiem chorobotwórczym, uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia pacjenta albo śmierć pacjenta będącego następstwem niezgodnych z aktualną wiedzą medyczną:
• diagnozy, jeżeli spowodowała ona niewłaściwe leczenie albo opóźniła właściwe leczenie, przyczyniając się do rozwoju choroby,
• leczenia, w tym wykonania zabiegu operacyjnego,
• zastosowania produktu leczniczego lub wyrobu medycznego.
Pacjent ma prawo wystąpić do komisji z wnioskiem o ustalenie zdarzenia medycznego. W ten sposób wszczynane jest postępowanie, w toku którego prowadzone jest postępowanie dowodowe – wysłuchiwane są obie strony sporu, świadkowie, a także sporządzana jest opinia biegłego. Wojewódzka komisja po naradzie wydaje, w formie pisemnej, orzeczenie o zdarzeniu medycznym albo jego braku, wraz z uzasadnieniem.
W postępowaniu przed wojewódzką komisją przyznawane są odszkodowania i zadośćuczynienia za błędy lekarskie. Ustawa ogranicza jednak ich wysokość. Maksymalna wysokość świadczenia (odszkodowania i zadośćuczynienia) z tytułu jednego zdarzenia medycznego w odniesieniu do jednego pacjenta w przypadku:
• zakażenia, uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia pacjenta – wynosi 100 000 zł;
• śmierci pacjenta – wynosi 300 000 zł.
Nietypowy jest sposób ustalania świadczenia, bowiem to ubezpieczyciel zakładu leczniczego przedstawia podmiotowi składającemu wniosek propozycję odszkodowania i zadośćuczynienia. Pacjent w terminie 7 dni od dnia otrzymania propozycji składa, za pośrednictwem wojewódzkiej komisji, ubezpieczycielowi oświadczenie o jej przyjęciu albo odrzuceniu. Przyjęcie propozycji wiąże się z obowiązkiem zrzeczenia się wszelkich roszczeń o odszkodowanie i zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę mogących wynikać ze zdarzeń uznanych przez wojewódzką komisję za zdarzenie medyczne w zakresie szkód, które ujawniły się do dnia złożenia wniosku. Jednocześnie
przedstawienie przez ubezpieczyciela propozycji, o której mowa powyżej lub wypłata przez niego odszkodowania lub zadośćuczynienia, nie oznacza uznania roszczenia dla celów jego dochodzenia w postępowaniu cywilnym. A zatem jeżeli pacjent odrzuci propozycję – nie będzie mógł w sądzie powoływać się na to, że ubezpieczyciel uznał roszczenie pacjenta. Jeśli natomiast pacjent świadczenie przyjmie – nie będzie mógł później dochodzić przed sądem odszkodowania lub zadośćuczynienia za ten sam błąd medyczny w wyższej kwocie.

4) Zgłoszenie szkody do szpitala, w którym prowadzono leczenie.
Jest to zazwyczaj pierwszy krok jaki powinien podjąć pacjent, który zamierza dochodzić odszkodowania za błąd lekarski lub zadośćuczynienia za błąd lekarski. Poinformowanie szpitala o zamiarze dochodzenia roszczeń jest krokiem rekomendowanym z kilku powodów. Po pierwsze – umożliwia chociaż wstępne zapoznanie się ze stanowiskiem Szpitala, co czasem może prowadzić do podjęcia rozmów ugodowych i zaspokojenia roszczeń w trybie pozasądowym. Po drugie – jest to wyraz pewnej lojalności procesowej i pozwoli w przyszłości (tj. w razie wnoszenie powództwa do sądu) uniknięcia zarzutu, iż pozwany nie dał powodu do wytoczenia powództwa i przy pierwszej czynności uznał powództwo – co oznaczałoby konieczność poniesienia przez powoda wszystkich kosztów procesu. Po trzecie – jest to podstawa do wykazania przed sądem, że strona podjęła próbę mediacji, co jest wymagane na gruncie art. 187 § 1 pkt 3 kodeksu postępowania cywilnego.

5) Postępowanie likwidacyjne przed ubezpieczycielem szpitala lub lekarza odpowiedzialnego za szkodę.
Zakłady opieki zdrowotnej mają obowiązek wykupić ubezpieczenie OC. W wypadku zasądzenia zadośćuczynienia lub odszkodowania za błąd medyczny dla pacjentów – kwoty te zazwyczaj zaspokajane są właśnie z tego ubezpieczenia. Dlatego postępowanie przed ubezpieczycielem warto prowadzić nawet wobec odmowy przez szpital wypłaty roszczeń. Z naszego doświadczenia wynika, że w niektórych przypadkach zdarza się, że ubezpieczyciel, który po zgłoszeniu szkody ma obowiązek przeprowadzić postępowanie likwidacyjne – w tym zlecić wewnętrzną opinię lekarską – decyduje się na wypłatę zadośćuczynienia za błąd medyczny. Przy czym dotyczy to zazwyczaj przypadków ewidentnych, a także może się różnić od polityki danego ubezpieczyciela.

6) Postępowanie pojednawcze lub mediacje.
Tego typu postępowania – nakierowane na polubowne zakończenie sporu – wciąż stanowią dość niewielki odsetek spraw o błędy medyczne. Mimo wszystko jako kancelaria możemy się pochwalić kilkoma sprawami, które właśnie w taki sposób udało nam się zakończyć. Tryb zawarcia ugody – czy to przed sądem, czy przed mediatorem, czy tylko między stronami – bywa różny. Warto mieć świadomość, że okoliczność w jakim trybie zawarta zostanie ugoda ma wpływ np. na obowiązek podatkowy. W tym zakresie warto wiedzieć, że najkorzystniejszym wariantem dla pacjenta jest zawarcie ugody sądowej, bowiem wypłata zadośćuczynienia za błąd medyczny na podstawie takiej ugody nie będzie objęta podatkiem dochodowym. Przystępując do ugody rekomendujemy, aby zasięgnąć opinii prawnika, bowiem istnieje szereg zapisów w ugodzie, które mają istotne znaczenie dla późniejszej sytuacji prawnej pacjenta np. dla możliwości późniejszego dochodzenia roszczeń za szkody, które mogą się ujawnić w przyszłości.

7) Postępowanie sądowe przeciwko szpitalowi/lekarzowi.
Postępowanie sądowe, w którym pacjent ubiega się o zadośćuczynienie lub odszkodowanie za błąd medyczny, a w niektórych przypadkach także o rentę i inne dodatkowe świadczenia jest rozwiązaniem co prawda najbardziej kosztownym (przy założeniu, że powód nie zostanie zwolniony od kosztów sądowych) i najbardziej długotrwałym, ale w wielu przypadkach również najbardziej rzetelnym i skutecznym. Przed sądem nie ma żadnych ograniczeń co do wysokości odszkodowania i zadośćuczynienia za błąd lekarski. Można podnosić też wszelkie inne roszczenia np. o zasądzenie renty, o ustalenie odpowiedzialności szpitala na przyszłość, czy o ustanowienie przez sąd zabezpieczenia roszczeń np. poprzez wypłatę renty już w trakcie czasu trwania procesu. Nieodzownym elementem postępowania sądowego i w praktyce najważniejszym dowodem jest opinia biegłego sądowego, w której biegły poddaje ocenie prawidłowość przeprowadzonego leczenia i jego skutki. Niewątpliwie proces sądowy o błąd medyczny jest postępowaniem, które wymaga wiedzy i doświadczenia z zakresu prowadzenia sporów o błędy lekarskie. Z tego względu warto skorzystać z pomocy kancelarii zajmującej się prawem medycznym, która niewątpliwie pomoże pacjentowi przeprowadzić go przez zawiłości procedury cywilnej i należycie przygotować do procesu.

8) Postępowanie karne przeciwko lekarzowi, który naraził pacjenta na utratę życia lub zdrowia.
Niekiedy zachowanie lekarza, który dopuścił się błędu medycznego może nosić znamiona przestępstwa z art. 160 kodeksu karnego, zgodnie z którym karze podlega ten, kto naraża człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Postępowanie przygotowawcze wszczynane jest najczęściej na skutek zawiadomienia organów ścigania o możliwości popełnienia przestępstwa, które może pochodzić tak od pacjenta, jak i np. od szpitala. Trzeba mieć przy tym świadomość, że postępowanie karne nie może się toczyć przeciwko instytucji (np. przychodni, szpitalowi), a jedynie przeciwko konkretnemu lekarzowi lub innej osobie z personelu. Dlatego też postępowanie przygotowawcze najczęściej zostanie umorzone z uwagi na brak wykrycia sprawcy w przypadkach, w których zachodzi wina organizacyjna szpitala i trudno wskazać jedną konkretną osobę, która dopuściła się błędu lekarskiego. Typowym przykładem są tutaj wszelkiego rodzaju zakażenia szpitalne. Warto wiedzieć, że w postępowaniu karnym pacjent występuje w roli pokrzywdzonego, któremu przysługuje szereg uprawnień. M.in. od zgody pokrzywdzonego zależy czy sąd będzie mógł skazać oskarżonego bez rozprawy. Pokrzywdzony może zgłaszać w postępowaniu roszczenie o naprawienie szkody – w tym o wypłatę stosownego zadośćuczynienia za krzywdę wyrządzoną przez błąd lekarski. Zdarza się, że postępowanie karne toczy się równolegle z postępowaniem cywilnym, jednak w takim wypadku sąd cywilny zawiesi postępowanie do czasu rozstrzygnięcia sprawy karnej. Niewątpliwie warto, aby pokrzywdzony był w postępowaniu karnym reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika.

Podsumowując omówione wyżej kwestie warto podkreślić, że każda sprawa jest inna i wymaga indywidualnego rozważenia. W niektórych przypadkach jeden wariant postępowania może być dla pacjenta korzystniejszy niż inny. Czasem warto rozpocząć walkę na kilku frontach równocześnie. Należy jednak pamiętać o tym, że chociaż formalnie wynik jednego postępowania nie ma wpływu na inne (z jednym wyjątkiem, który dotyczy wyroku karnego), to w praktyce pozycja procesowa pacjenta, który przegrał w Prokuraturze lub przed Sądem Lekarskim jest słabsza. Dlatego zawsze rekomendujemy skonsultować swoją sytuację z prawnikiem od błędów medycznych i wspólnie z nim opracować taktykę działania.